Nizamülmülk Kimdir ?
Nizamülmülk Kimdir ?, Nizâmülmülk veya gerçek adıyla Ebu Ali Kıvamuddin Hasan bin Ali bin İshak et-Tûsî, Büyük Selçuklu Devleti'nin veziri ve Siyâsetnâme adlı kitabın yazarı olan Fars devlet adamı ve siyaset bilimcisi.
[caption id="attachment_198" align="alignleft" width="300"]
Nizamülmülk[/caption]
Doğum tarihi: 10 Nisan 1018, Tus, İran
Suikaste uğradığı tarih ve yer: 14 Ekim 1092, Nihavend, İran
Kitapları : Siyaset Name,Siyasetnameden Bilgelik Hikayeleri,Traité de gouvernement
Büyük Selçuklu Devletinin veziri ve Siyasetname adlı kitabın yazarı olan Fars devlet adamı ve siyaset bilimcisi. Devlet yönetiminde hayli etkili olan Nizamülmülkün vezirliği Alparslan ve Melikşah dönemlerine yayılmıştır. İsmi Nizamülmülk devletin düzeni anlamına gelir. Hayatı Nizamülmülk,21 Zılkade 408 10 Nisan 1018 yılında İran ın, Horasan da Tus şehrinde doğmuştur. Bu dönemde bu şehir Gazne Devleti idaresinde bulunmaktaydı. İlk devlet görevini Gazne sultanları için yapmıştır.
Devlet işleriyle ilk olarak Gazne Devleti nin Horasan valisinin yanında çalışarak başlayıp 1059 da Gaznelilerin Horasan valisi olmuştur. 1063 den itibaren Selçuklular devletinde Alparslan'ın Belh valisinin yanında devam etti. 1064 yılında Büyük Selçuklu Devleti ne vezir olarak atandı. Alp Arslan hüküm süresi 1063-1072 ve Melikşah hüküm süresi 1072-1092 hükümdarlık dönemlerinde bu önemli vezirlik görevinde bulunmuştur.
Memleketin nizamlarının kurucusu anlamında olan Nizamülmülk ismi Abbası halifesi Kâim bi Emrillah tarafından verildi. Dönemin Nakşibendi şeyhi Ebu Ali Farmedi ye çok hürmet ederdi. Ancak 1092 yılında bir haşhaşi tarafından şehid edilmiştir. Ölümü Katlin Genel Özeti yunus bin ali Alamut kalesine iltica ile şer ve zararı her tarafa sirâyet edecek bir hâle geldiği vakitte Nizamül-Mülk kalenin etrafını askerle kuşatarak yolları kesti. Bunun üzerine kaleden iki adam çıktı;fakat bunların atlarının nallarının izleri ters idi;kale etrafına gitmiş olduklarını gösteriyordu. Kaleyi kuşatan askerler bunların hariçten kaleye girmiş olduklarını zan ettiler.
Nizam ül-Mülk de bu sırada hamamdan çıkmış,bir mahfede oturuyor,yemek yiyordu;bu iki adamdan biri görmüş olduğu bir haksızlıktan dolayı tazallüm ve şikâyet etmek için müracaat eden bir insana sıfatile sofrasına yakınlaşarak yanında bulunan bıçağı ile Nizamü l-Mülk vurdu.Bundan sonra kaçarken ayağı çadırın ipine takılarak yere düşmesi üzerine etraftan Nizam ül-Mülk ün adamları yetiştiler,kendisini öldürdüler. Nizam ül Mülk ün vezirliği 27 yıl idi.
Batınîler tarafından katli 10 Ekim 1092 de Cumartesi gününde oldu.Katli hakkında şunları rivayet ederler : Melik-Şah ın hazinedarı Tac ül-Mülk Ebu l-Ganâim onun devrinde ve oğullarının vezareti zamanında işlerinin nazırı idi.Bu zamanlarda Nizam ül-Mülk ün Sultanın nazarından düşürdü,kendisinden nefret etmeğe başladı.Askerler tarafından pek ziyade sevildiğinden sultan kendisini azletmekten korktu.Çünkü Nizam ül-Mülk pek ziyade nüfuz sahibi idi;kölelerin sayısı 20.000 baliğ idi.Başka bir çare bulamadıkları için bir deylemî yi ve ihsan talebinde bulunan bir insan kıyafetine sokarak üzerine hücum ettirdiler.
Bu adam bir bıçak darbesiyle mumaileyhi öldürdü. Abdurrahman İbnü Cevzi ye göre katlin haberi: Nizamülmülk,yolda,10 Ramazan 14 Ekim 1092 de öldürüldü.Onun ölüm haberini getiren kimse ancak 18 Ramazan 22 Ekim 1092 da Bağdat ulaştı. Diğer Durumlar ve Detaylar Tac ül-Mülk ün Vezir Nizam ül-Mülk hakkındaki iftiralardan biri de şu idi: Tac ül-Mülk Sultana Nizam ül-Mülk her yıl fakihlere,sûfîlere,kârîlere 300.000 dinar para veriyor, eğer bu para ile bir ordu teçhiz edilirse onunla İstanbul Kostantiniyye surlarını bile fethetmek mümkündür, dedi.
Sultan bunu işittiği vakitte Nizam ül-Mülk ü yanına çağırdı, bu mesele hakkında kendisinden sordu. Nizam ül-Mülk cevap olarak: Ey Sultanu l-Alem!ben ihtiyar bir adamım; eğer beni mezada versen bana kimse on dinardan fazla kıymet vermez sen gençsin, seni de mezada verseler sen de yüz dinardan fazla etmezsin! Allah sana ve bana kullarından hiç kimseye nasip olmayan lütuf ve ihsanda bulunmuştur. Buna mukabil sen Allah'ın dinini ilâya çalışan, onun aziz kitabını hamil bulunanlara yılda 300.000 dinar sarf etsek çok mudur?Sen her yıl askerlere bunun iki mislini sarf ediyorsun; halbuki bunların kuvvelisi ve en nişancısının attığı ok bir milden ileri gitmez.
Bunlar ellerinde bulunan kılıçlarıyla yalnız kendi yakınında bulunan kimseleri öldürebilirler; ben ise sarfettiğim bu para ile öyle bir ordu teçhiz ediyorum ki onların duaları ok gibi tâ arşa kadar gider ve Allah vasıl olmak için ona hiçbir şey mâni olamaz, dedi. Sultan bu sözleri işittiği vakitte ağlamağa başladı. Kendisine: Sen bu ordunun sayısını elinden geldiği kadar çoğalt; sana istediğin kadar mal hazırdır,dünyanın serveti senindir, dedi. Nizam ül-Mülk icraatı için her şeyi hazırlamış bulunurdu.
Asker için 1.000 dinar ikta etmişti,bunu yarısı Semerkand dan gelen vergi ve yarısı da Rum memleketlerinden temin edilen gelir idi; bundan bir kimsenin bir dirhemi teahhura uğramazdı; evvelâ Türklere ikta yapan idi. Acem ve Arap ırakının milletlerinin, uzaklarının diğer memleketlerinde ve Horasan da Nizamiyye medreselerini inşa ettirdi ve Bağdat da ki Nizamiyye medresinin inşasını Ebu Sa el-Sufi 1075 senesinde tamamladı; bu medresede imam Ebu İshak el-Şirazi,1085 kadar müderrislik etmiş, mumaileyhin vefatından sonra Nizam ül-Mülk bunun müderrisliğini Ebu Nasır bin Sabbağ tevcih etmiştir.
[caption id="attachment_198" align="alignleft" width="300"] Nizamülmülk[/caption]
Nizam ül-Mülk ün birçok dostları vardı,Memleketin idaresinde kendisine yardım ederlerdi; bunlardan biri Divan ül-inşa sahibi Kemaleddin Ebu r-Riza Fadlullah bin Muhammed idi. Bu zat Sultanın pek ziyade teveccühünü kazanmıştı; daima huzurda bulunurdu,Sultan kendisini hiç yanından ayırmaz,onsuz bir dakika yapamazdı. Bir gün sultanın yanına gitmemiş idi; Sultan kendisine Türkçe olarak Sen bensiz olabilirsin,fakat ben sensiz olamam,sen bensiz olduğun zaman görüşecek, konuşacak ve ünsiyet edecek adam bulabilirsin; fakat ben sensiz hiç kimse ile ünsiyette bulunamam, maalinde bir mektup yazdı.
Arkadaşlarından biri de İmameddin İsfahani bu Şeref ül-Mülk ün,bir yılın günlerinin sayısı kadar 360 kat mükemmel esvabı vardı, yılın dört faslının her günü çıkardığı, yahut birine hediye ettiği vakitte hazinedarı onun yerine hazineden yeni bir esvab çıkarır, verirdi. Mumaileyh Bâb-üt-Tak da kain Ebu Hanife Numan bin Sabit İmam-ı Azam in mezarı üzerine bir kubbe ve yine orada bir medrese inşa etirmiştir. İmameddin İsfahani Nuşrat ül-fitra kitabında, Sultan Melikşah ın yukarıda zikri geçen Tac ül-Mülk ü bir mektup ile vezir Nizam ül-Mülk göndererek,bu mektubunda kendisine hitaben: Sen benim mülk ve saltanatımı istila ile memleketlerimi çocuklarına,damadlarına ve memluklerine taksim ettin. Mülk ve saltanatta güya bana şerik olmuş gibi hareket ediyorsun!Yoksa sen vezaret divitini senin önünden kaldırıp halkı senin tecavüzünden halâs etmekliği mi mi istiyorsun? yazdığını söylüyor.
Nizam ül Mülk de cevap olarak Tac ül-Mülk e : Efendimiz sultana benim tarafımdan : Allah seni saltanatta daim etsin;sen beni,saltanatta kendine rakip ve serik olmuş zan ediyorsun;şunu bil ki bana verdiğin bu vezaret diviti senin saltanat tacın ile biri birine merbuttur;ne zaman onu benim elimden alsan senin tacından da eser kalmaz,diye söyledi.İmameddin İsfahani bunu söyledikten sonra ilavetten diyor ki : Güya Nizam ül-Mülk ün bu sözleri kaza ve kadere tercüman olmuştur.Çünkü Nizam ül-Mülk ün katliden sonra Sultan da bir ay sonra ölmüştür.Sultan Melikşah Ceyhun nehrini getçiği vakitte Nizam ül-Mülk ün gemicilerin paralarını Anktaya ya havale etti. Değerlendirme Nizamiye medreseleri nin teşkili ve mevcut toprak sisteminin aksayan yönlerinin tadil edilmesi gibi Selçuklu devletinin müesseseleşme ve merkezileşmesi yönünde önemli sayılabilecek teşebüslerin altına imzasını atmıştır.
Bağdat, İsfahan, Nişabur, Belh, Herat, Basra, Musul ve Amol daki Nizamiye Medreselerini kurdurmuştur. Nizamiye Medreseleri adını Nizamülmülk den almıştır ve Bağdat taki Medresenin başına İmam-ı Gazali yi getirmiştir. Bu medreselerin kurumlaşması ve gelişmesi tüm İslam ülkelerinde olduğu gibi ilk batı Avrupa üniversitelerinin de temeli olmuştur. Öğrencilere sağlanan yurt ve burs hizmetlerinin mucididir. Devletin toprak idaresi hukukunda ikta sisteminin mucididir. Türk devletlerinde ilk kez gelir-gider raporlarını hazırlatan kişidir.
Dünyadaki ilk istihbarat teşkilatının kurucusudur. Dünya tarihinin gelmiş geçmiş en büyük devlet adamlarından biri olarak kabul edilir.
Mezarı Nizamülmülk ün mezarı, bugün İran ın İsfahan kentinin kenar mahallerinden birinde, Sultan Melikşah ile birlikte ve Selçuklu ailesinden pek çok isimle birlikte mütevazı bir türbede bulunmakta ve Hoca Nizamülmülk olarak bilinmektedir. Bazı kaynaklara göre İran devleti türbeyi bakımsız bırakmıştır. Selçuklular Siyasetname Nizamiye Medreseleri İmam Gazali
Nizamülmülk Kimdir
[caption id="attachment_198" align="alignleft" width="300"]
Nizamülmülk[/caption]Doğum tarihi: 10 Nisan 1018, Tus, İran
Suikaste uğradığı tarih ve yer: 14 Ekim 1092, Nihavend, İran
Kitapları : Siyaset Name,Siyasetnameden Bilgelik Hikayeleri,Traité de gouvernement
Büyük Selçuklu Devletinin veziri ve Siyasetname adlı kitabın yazarı olan Fars devlet adamı ve siyaset bilimcisi. Devlet yönetiminde hayli etkili olan Nizamülmülkün vezirliği Alparslan ve Melikşah dönemlerine yayılmıştır. İsmi Nizamülmülk devletin düzeni anlamına gelir. Hayatı Nizamülmülk,21 Zılkade 408 10 Nisan 1018 yılında İran ın, Horasan da Tus şehrinde doğmuştur. Bu dönemde bu şehir Gazne Devleti idaresinde bulunmaktaydı. İlk devlet görevini Gazne sultanları için yapmıştır.
Devlet işleriyle ilk olarak Gazne Devleti nin Horasan valisinin yanında çalışarak başlayıp 1059 da Gaznelilerin Horasan valisi olmuştur. 1063 den itibaren Selçuklular devletinde Alparslan'ın Belh valisinin yanında devam etti. 1064 yılında Büyük Selçuklu Devleti ne vezir olarak atandı. Alp Arslan hüküm süresi 1063-1072 ve Melikşah hüküm süresi 1072-1092 hükümdarlık dönemlerinde bu önemli vezirlik görevinde bulunmuştur.
Suikast
Memleketin nizamlarının kurucusu anlamında olan Nizamülmülk ismi Abbası halifesi Kâim bi Emrillah tarafından verildi. Dönemin Nakşibendi şeyhi Ebu Ali Farmedi ye çok hürmet ederdi. Ancak 1092 yılında bir haşhaşi tarafından şehid edilmiştir. Ölümü Katlin Genel Özeti yunus bin ali Alamut kalesine iltica ile şer ve zararı her tarafa sirâyet edecek bir hâle geldiği vakitte Nizamül-Mülk kalenin etrafını askerle kuşatarak yolları kesti. Bunun üzerine kaleden iki adam çıktı;fakat bunların atlarının nallarının izleri ters idi;kale etrafına gitmiş olduklarını gösteriyordu. Kaleyi kuşatan askerler bunların hariçten kaleye girmiş olduklarını zan ettiler.
Nizam ül-Mülk de bu sırada hamamdan çıkmış,bir mahfede oturuyor,yemek yiyordu;bu iki adamdan biri görmüş olduğu bir haksızlıktan dolayı tazallüm ve şikâyet etmek için müracaat eden bir insana sıfatile sofrasına yakınlaşarak yanında bulunan bıçağı ile Nizamü l-Mülk vurdu.Bundan sonra kaçarken ayağı çadırın ipine takılarak yere düşmesi üzerine etraftan Nizam ül-Mülk ün adamları yetiştiler,kendisini öldürdüler. Nizam ül Mülk ün vezirliği 27 yıl idi.
Batınîler tarafından katli 10 Ekim 1092 de Cumartesi gününde oldu.Katli hakkında şunları rivayet ederler : Melik-Şah ın hazinedarı Tac ül-Mülk Ebu l-Ganâim onun devrinde ve oğullarının vezareti zamanında işlerinin nazırı idi.Bu zamanlarda Nizam ül-Mülk ün Sultanın nazarından düşürdü,kendisinden nefret etmeğe başladı.Askerler tarafından pek ziyade sevildiğinden sultan kendisini azletmekten korktu.Çünkü Nizam ül-Mülk pek ziyade nüfuz sahibi idi;kölelerin sayısı 20.000 baliğ idi.Başka bir çare bulamadıkları için bir deylemî yi ve ihsan talebinde bulunan bir insan kıyafetine sokarak üzerine hücum ettirdiler.
Bu adam bir bıçak darbesiyle mumaileyhi öldürdü. Abdurrahman İbnü Cevzi ye göre katlin haberi: Nizamülmülk,yolda,10 Ramazan 14 Ekim 1092 de öldürüldü.Onun ölüm haberini getiren kimse ancak 18 Ramazan 22 Ekim 1092 da Bağdat ulaştı. Diğer Durumlar ve Detaylar Tac ül-Mülk ün Vezir Nizam ül-Mülk hakkındaki iftiralardan biri de şu idi: Tac ül-Mülk Sultana Nizam ül-Mülk her yıl fakihlere,sûfîlere,kârîlere 300.000 dinar para veriyor, eğer bu para ile bir ordu teçhiz edilirse onunla İstanbul Kostantiniyye surlarını bile fethetmek mümkündür, dedi.
Sultan Cevap
Sultan bunu işittiği vakitte Nizam ül-Mülk ü yanına çağırdı, bu mesele hakkında kendisinden sordu. Nizam ül-Mülk cevap olarak: Ey Sultanu l-Alem!ben ihtiyar bir adamım; eğer beni mezada versen bana kimse on dinardan fazla kıymet vermez sen gençsin, seni de mezada verseler sen de yüz dinardan fazla etmezsin! Allah sana ve bana kullarından hiç kimseye nasip olmayan lütuf ve ihsanda bulunmuştur. Buna mukabil sen Allah'ın dinini ilâya çalışan, onun aziz kitabını hamil bulunanlara yılda 300.000 dinar sarf etsek çok mudur?Sen her yıl askerlere bunun iki mislini sarf ediyorsun; halbuki bunların kuvvelisi ve en nişancısının attığı ok bir milden ileri gitmez.
Bunlar ellerinde bulunan kılıçlarıyla yalnız kendi yakınında bulunan kimseleri öldürebilirler; ben ise sarfettiğim bu para ile öyle bir ordu teçhiz ediyorum ki onların duaları ok gibi tâ arşa kadar gider ve Allah vasıl olmak için ona hiçbir şey mâni olamaz, dedi. Sultan bu sözleri işittiği vakitte ağlamağa başladı. Kendisine: Sen bu ordunun sayısını elinden geldiği kadar çoğalt; sana istediğin kadar mal hazırdır,dünyanın serveti senindir, dedi. Nizam ül-Mülk icraatı için her şeyi hazırlamış bulunurdu.
Asker için 1.000 dinar ikta etmişti,bunu yarısı Semerkand dan gelen vergi ve yarısı da Rum memleketlerinden temin edilen gelir idi; bundan bir kimsenin bir dirhemi teahhura uğramazdı; evvelâ Türklere ikta yapan idi. Acem ve Arap ırakının milletlerinin, uzaklarının diğer memleketlerinde ve Horasan da Nizamiyye medreselerini inşa ettirdi ve Bağdat da ki Nizamiyye medresinin inşasını Ebu Sa el-Sufi 1075 senesinde tamamladı; bu medresede imam Ebu İshak el-Şirazi,1085 kadar müderrislik etmiş, mumaileyhin vefatından sonra Nizam ül-Mülk bunun müderrisliğini Ebu Nasır bin Sabbağ tevcih etmiştir.
İlişkileri
[caption id="attachment_198" align="alignleft" width="300"]
Nizamülmülk[/caption]Nizam ül-Mülk ün birçok dostları vardı,Memleketin idaresinde kendisine yardım ederlerdi; bunlardan biri Divan ül-inşa sahibi Kemaleddin Ebu r-Riza Fadlullah bin Muhammed idi. Bu zat Sultanın pek ziyade teveccühünü kazanmıştı; daima huzurda bulunurdu,Sultan kendisini hiç yanından ayırmaz,onsuz bir dakika yapamazdı. Bir gün sultanın yanına gitmemiş idi; Sultan kendisine Türkçe olarak Sen bensiz olabilirsin,fakat ben sensiz olamam,sen bensiz olduğun zaman görüşecek, konuşacak ve ünsiyet edecek adam bulabilirsin; fakat ben sensiz hiç kimse ile ünsiyette bulunamam, maalinde bir mektup yazdı.
Arkadaşlarından biri de İmameddin İsfahani bu Şeref ül-Mülk ün,bir yılın günlerinin sayısı kadar 360 kat mükemmel esvabı vardı, yılın dört faslının her günü çıkardığı, yahut birine hediye ettiği vakitte hazinedarı onun yerine hazineden yeni bir esvab çıkarır, verirdi. Mumaileyh Bâb-üt-Tak da kain Ebu Hanife Numan bin Sabit İmam-ı Azam in mezarı üzerine bir kubbe ve yine orada bir medrese inşa etirmiştir. İmameddin İsfahani Nuşrat ül-fitra kitabında, Sultan Melikşah ın yukarıda zikri geçen Tac ül-Mülk ü bir mektup ile vezir Nizam ül-Mülk göndererek,bu mektubunda kendisine hitaben: Sen benim mülk ve saltanatımı istila ile memleketlerimi çocuklarına,damadlarına ve memluklerine taksim ettin. Mülk ve saltanatta güya bana şerik olmuş gibi hareket ediyorsun!Yoksa sen vezaret divitini senin önünden kaldırıp halkı senin tecavüzünden halâs etmekliği mi mi istiyorsun? yazdığını söylüyor.
Nizam ül Mülk de cevap olarak Tac ül-Mülk e : Efendimiz sultana benim tarafımdan : Allah seni saltanatta daim etsin;sen beni,saltanatta kendine rakip ve serik olmuş zan ediyorsun;şunu bil ki bana verdiğin bu vezaret diviti senin saltanat tacın ile biri birine merbuttur;ne zaman onu benim elimden alsan senin tacından da eser kalmaz,diye söyledi.İmameddin İsfahani bunu söyledikten sonra ilavetten diyor ki : Güya Nizam ül-Mülk ün bu sözleri kaza ve kadere tercüman olmuştur.Çünkü Nizam ül-Mülk ün katliden sonra Sultan da bir ay sonra ölmüştür.Sultan Melikşah Ceyhun nehrini getçiği vakitte Nizam ül-Mülk ün gemicilerin paralarını Anktaya ya havale etti. Değerlendirme Nizamiye medreseleri nin teşkili ve mevcut toprak sisteminin aksayan yönlerinin tadil edilmesi gibi Selçuklu devletinin müesseseleşme ve merkezileşmesi yönünde önemli sayılabilecek teşebüslerin altına imzasını atmıştır.
Eğitim
Bağdat, İsfahan, Nişabur, Belh, Herat, Basra, Musul ve Amol daki Nizamiye Medreselerini kurdurmuştur. Nizamiye Medreseleri adını Nizamülmülk den almıştır ve Bağdat taki Medresenin başına İmam-ı Gazali yi getirmiştir. Bu medreselerin kurumlaşması ve gelişmesi tüm İslam ülkelerinde olduğu gibi ilk batı Avrupa üniversitelerinin de temeli olmuştur. Öğrencilere sağlanan yurt ve burs hizmetlerinin mucididir. Devletin toprak idaresi hukukunda ikta sisteminin mucididir. Türk devletlerinde ilk kez gelir-gider raporlarını hazırlatan kişidir.
Dünyadaki ilk istihbarat teşkilatının kurucusudur. Dünya tarihinin gelmiş geçmiş en büyük devlet adamlarından biri olarak kabul edilir.
Mezarı Nizamülmülk ün mezarı, bugün İran ın İsfahan kentinin kenar mahallerinden birinde, Sultan Melikşah ile birlikte ve Selçuklu ailesinden pek çok isimle birlikte mütevazı bir türbede bulunmakta ve Hoca Nizamülmülk olarak bilinmektedir. Bazı kaynaklara göre İran devleti türbeyi bakımsız bırakmıştır. Selçuklular Siyasetname Nizamiye Medreseleri İmam Gazali
Yorumlar
Yorum Gönder